Barbaren & Wijsgeren - Frans Hals Museum

De tentoonstelling Barbaren & Wijsgeren belicht de wederzijdse beeldvorming die ontstond uit de eerste innige contacten tussen China, ook wel Rijk van het Midden genoemd, en Nederland in de zeventiende eeuw. Meerdere schilderijen, tekeningen, porselein en modellen brengen de culturele uitwisseling in kaart. De tentoonstelling is te zien in het Frans Hals Museum van 25 maart tot en met 20 augustus 2017.

Handel

In de zeventiende eeuw was Nederland een spil in een wereldwijd netwerk van handelsrelaties. Echter, China wou niks te maken hebben met andere landen en de handel was daardoor uitgesloten, totdat de VOC dit veranderde. De VOC koloniseerde in 1624 Formosa (Taiwan) en was hiermee een van de weinige Europese landen die contact had met het Chinese Keizerrijk. De Nederlanders waren gefascineerd door het 'exotische' land en de producten waren mateloos populair, vooral het porselein. Ze werden een alledaagse onderdeel in de huishoudens. Joost van den Vondel, Nederlandse dichter, schreef dit over het Rijk van het Midden:

“China is ‘een eedle diamant die goddelijk in d’oogen flonkert”

Eerste afbeeldingen van China

Johan Nieuhof was de eerste die afbeeldingen maakte van China. Hij deed verslag van de handelsmissie naar Peking en beschreef en tekende alles wat hij zag in detail. Het moet voor de Europese lezers zonder twijfel zeer interessant geweest zijn. Sinds (nauwkeurige) informatie erg schaars was van het Verre Oosten; voor veel lezers waren de afbeeldingen het allereerste wat ze zagen van China. Echter de tekeningen werden wel aangepast aan zijn lezerspubliek, doordat de uitgever exotische details toevoegde. Het boek, genaamd Het gezantschap der Neêrlandtsche Oost-Indische Compagnie, bevat 150 afbeeldingen en werd een bestseller. Het ging een belangrijke rol spelen in de Europese beeldvorming van China en is te zien in de tentoonstelling.

Rode Barbaren

De Chinezen vormden ook na hun eerste ontmoetingen een beeld van de Nederlanders, die als ‘roodharige barbaren’ geportretteerd werden. Maar niet alleen het uiterlijk van de Nederlanders fascineerde hen. China was cultureel enorm ontwikkeld, maar de wetenschappelijke kennis over astronomie en wiskunde was minder. Westerse wetenschappers, zoals Ferdinand Verbiest, konden al nauwkeurig een zonsverduistering voorspellen. Dit was erg belangrijk voor de keizer, want hij werd gezien als de bemiddelaar tussen de aarde en de hemellichamen. Daarom werd Ferdinand Verbiest privé leraar van de keizer en hoofd van de astronomie afdeling. Hierdoor mocht hij, als een van de weinige Europeanen, naar de Verboden Stad. De vuurwapens, klokken en telescopen wekte ook grote belangstelling. Het lukte de Nederlanders niet om permanent voet aan wal te krijgen in China. In de 18^de eeuw werden de missionarissen teruggeroepen door de paus en daardoor verdween het onderlinge contact en ook daarmee de bewondering voor de Chinese cultuur.

Zeilwagen

Er waren nog wel wat onduidelijkheden tussen elkaar. Echter werd dit vaak positief geïnterpreteerd vanwege de waardering die de Nederlanders hadden voor de Chinese cultuur en wijsheid. Dit wordt ook duidelijk in de tentoonstelling: een replica, schilderij en prent van een zeilwagen. Het was een kruiwagen met een zeil die bedoeld was om de verplaatsing van goederen te vergemakkelijken. Echter de Nederlanders dachten dat het een boot was die ook op het land te berijden was. Ze maakten hem na en snelheden van vijftig kilometer per uur werden bereikt. Op het strand vlogen ze voorbij als er een sterke wind was.

Hedendaagse kunst

De tentoonstelling mag dan slechts een klein deel van het museum beslaan, 4 zalen, informatief is ze wel. In elke zaal speelt er een filmpje af, waarin Weststeijn extra achtergrondinformatie geeft. Ook is er in een zaal een touchscreen met Nederlandse boekillustraties van China uit de 16^de en 17^de eeuw. In een aantal zalen staat er in het midden een hedendaags kunstvoorwerp gemaakt van porselein van Hans van Bentem. Dit zorgt voor een hedendaags accent in de tentoonstelling. In een andere aparte zaal worden er meerdere filmpjes afgespeeld op een kleine scherm over de Nederlandse Waddeneilanden. Het werk heet A home made travel mv series en is van Evelyn Taocheng Wang. Aan Bentem werd gevraagd hoe hij China zag en aan Wang werd gevraagd hoe ze Nederland zag.

Colourfield © Hans van Bentem

Barbaren & Wijsgeren

De Nederlanders vonden China een prachtig exotisch land en hun producten waren erg populair. De Chinezen vonden de Nederlanders enerzijds barbaren maar op andere terreinen werden ze ook als wijsgeren ervaren. In de tentoonstelling Barbaren & wijsgeren, die is samengesteld door Thijs Weststeijn en Menno Jonker, maakt u kennis met het beeld van China in de Gouden Eeuw. De tentoonstelling is te zien in het Frans Hals Museum van 25 maart tot en met 20 augustus 2017. Afbeelding header: deel van, Anoniem, prent uit Olfert Dapper, Gedenkwaerdig bedryf in het Keizerrijk van Taising of Sina, 1670, Bijzondere Collecties, Universiteit van Amsterdam