Techbedrijven gebruiken stiekem beelden van Nederlandse makers om AI te trainen

Uit recent onderzoek van de NOS blijkt dat AI-modellen ontwikkeld door bedrijven zoals OpenAI en Midjourney mogelijk zijn getraind op beelden van Nederlandse kunstenaars zonder de juiste toestemming. Dit mogelijke auteursrechtschending wordt ondersteund door vier experts op dit gebied.

Toen OpenAI om een reactie werd gevraagd, weigerde het bedrijf specifiek op de beschuldigingen in te gaan en verwees naar hun beleid dat beeldmakers in staat stelt om bezwaar aan te tekenen. Midjourney heeft niet gereageerd op de vragen.

Kenmerkende Stijlen

In het onderzoek werd aan de AI-modellen gevraagd om afbeeldingen te genereren in de stijl van bekende Nederlandse kunstenaars zoals Erwin Olaf, Eddy van Wessel en Dick Bruna. De resultaten toonden kenmerken die nauw leken op de iconische werken van deze makers. Zo genereerden de modellen bijvoorbeeld afbeeldingen van vrouwen in gele jurken, wat doet denken aan de fotoserie van Erwin Olaf. Ook werden er zwart-witbeelden van oorlogsgebieden gegenereerd, kenmerkend voor het werk van van Wessel. De modellen creëerden zelfs afbeeldingen vergelijkbaar met Bruna’s Nijntje, hoewel toestemming om deze beelden te gebruiken niet werd verleend door de rechthebbenden.

Opmerkelijk is dat het DALL-E model van OpenAI soms blokkeert dat er afbeeldingen worden gemaakt in de stijl van bepaalde artiesten, onder verwijzing naar een schending van hun voorwaarden. Het bleek echter vaak mogelijk om deze beperkingen te omzeilen door de sessie te vernieuwen.

Analyse van Experts

Vier experts—Evangelos Kanoulas en Efstratios Gavves van de Universiteit van Amsterdam, Olya Kudina van de TU Delft, en Noelle Cicilia van Brush AI—onderzochten de door AI gegenereerde afbeeldingen. Ze waren het er allemaal over eens dat, hoewel het niet met absolute zekerheid kan worden bevestigd, het zeer waarschijnlijk is dat de AI-modellen zijn getraind met behulp van Nederlandse werken. Volgens Kanoulas kan de AI zelfs met vage beschrijvingen specifieke stijlen associëren met de namen van kunstenaars. Cicilia merkte op dat generatieve AI-modellen niet creatief zijn, maar slechts de gegevens repliceren waarop ze zijn getraind.

Juridische Gevolgen

Intellectueel eigendomsrecht advocaat Mirjam Elferink legde uit dat auteursrechtschending over het algemeen eenvoudig vast te stellen is wanneer beschermde werken zonder toestemming worden gebruikt. Er is echter een uitzondering voor openbaar toegankelijke gegevens, die door wetenschappelijke instellingen en commerciële entiteiten onder bepaalde voorwaarden mogen worden gebruikt, namelijk tenzij rechthebbenden expliciet bezwaar hebben gemaakt, ook wel de "opt-out" optie genoemd.

De werken van Dick Bruna en Eddy van Wessel vallen onder deze opt-out clausule, wat mogelijk leidt tot auteursrechtschendingen. Dit is echter niet het geval voor Erwin Olaf, aangezien Shirley den Hartog, die zijn nalatenschap beheert, aangaf dat Olaf de wens had uitgesproken dat zijn werk wereldwijd zou blijven worden gewaardeerd na zijn overlijden.

Gebrek aan Bewustzijn en Juridische Duidelijkheid

Hanneke Holthuis, een juridisch expert bij Pictoright, benadrukte dat veel kunstenaars zich niet bewust zijn van deze complexe auteursrechtelijke uitzondering. De mogelijkheid dat AI-modellen zouden worden getraind met openbaar beschikbare werken was onvoorzien, waardoor het moeilijk was voor kunstenaars om hun creaties vooraf te beschermen.

De recent ingevoerde Europese AI-wet sluit aan bij het opt-out systeem, waarbij makers moeten aangeven dat ze hun opt-out recht willen uitoefenen, terwijl technologiebedrijven transparant moeten zijn over hun trainingsdata om inbreuken op auteursrecht te voorkomen. Holthuis wees echter op een belangrijk probleem: zodra AI-systemen zijn getraind, is het moeilijk om specifieke data te "ontleren", waardoor het onmogelijk is om de invloed van werken die niet onder opt-out vielen voor de training, te verwijderen.

Nederlandse kunstenaars kunnen hun voorkeur voor opt-out aangeven op optoutnow.ai om te voorkomen dat hun werk in de toekomst zonder toestemming wordt gebruikt.

Afbeelding AI gegenereerd ter illustratie en ironie.