Wat doe je als kunstenaar als je merkt dat de vernieuwing zich elders afspeelt? Het overkwam Mondriaan in 1912. Hij besloot om naar Parijs te gaan om te zien hoe de kubisten daar werkten. Bij terugkomst, twee jaar later, toonde hij zijn nieuwe werk bij kunsthandel Walrecht in Den Haag. Toen werd duidelijk dat zijn beslissing om naar Parijs te gaan een doorslaggevenede stap was in zijn ontwikkeling. Hij groeide uit tot een groot inspirator. Precies 100 jaar na de tentoonstelling bij Walrecht brengt het Gemeentemuseum Den Haag deze herinneringstentoonstelling als hommage aan Mondriaan, die in 2014 precies 70 jaar geleden overleed. Naast werk van Mondriaan en zijn Nederlandse tijdgenoten is in de tentoonstelling ook werk te zien van Pablo Picasso, Georges Braque en Fernand Léger, dat in bruikleen is van onder andere het MoMA in New York en de Fondation Beyeler in Basel.

Piet Mondriaan, Composition no. IV, 1914, olieverf op doek, 88 x 61 cm, Gemeentemuseum Den Haag. © 2014 Mondrian/Holtzman Trust c/o hcr International, Washington dc.

In de Nederlandse kunst uit omstreeks 1910 kwam het kubisme ook voor, maar dan vooral in een symbolistische variant, of louter als decoratief element. Mondriaan zocht een nieuwe kunst, die voorstellingsloos én betekenisvol was. Hij wilde echt doordringen naar iets ongekends. Hoewel hij uit de traditie van de Haagse School kwam, had hij van jongs af aan veel interesse in de internationale schilderkunst. Een tentoonstelling over kubisme in het Stedelijk Museum opende hem in het najaar van 1911 definitief de ogen. Hij wist dat hij naar Parijs moest om een doorbraak in zijn ontwikkeling te kunnen forceren. Zestien composities die Mondriaan tussen 1912 en 1914 in Parijs produceerde, stelde hij in 1914 tentoon bij galerie Walrecht in Den Haag.

Leo Gestel, Olijfbomen, Mallorca, 1914, olieverf op doek, 69 x 73,7 cm, Gemeentemuseum Den Haag.

Lodewijk Schelfhout, Stilleven, 1912, olieverf op karton, 81 x 61 cm, Gemeentemuseum Den Haag.

De tentoonstelling biedt de unieke kans om het werk van Mondriaan en andere Nederlandse kunstenaars te vergelijken met het Franse kubisme. In de tentoonstelling is werk van de belangrijkste kubisten te zien die in Parijs hoogtij vierden. Wat opvalt is dat Mondriaan zijn geheel eigen stijl had. Voor Picasso was het kubisme een manier om het publiek én de kunstenaars op de hak te nemen; het kubisme stond al snel voor vernieuwing en avontuur. Mondriaan vat het kubisme veel ernstiger op, als een manier om met behulp van kleur en lijn door te dringen tot de kern van kunst en schoonheid.

Fernand Léger, Contraste de formes (Vormcontrasten), 1914, olieverf op doek, 82,5 x 65,5 cm, Kunstsammlung Nordrhein Westphalen, Düsseldorf.

Hans Janssen, conservator moderne kunst van het Gemeentemuseum Den Haag en Mondriaan specialist, deed bovendien een belangrijke ontdekking: Mondriaan koos als uitgangspunt voor de abstracte composities van na 1911 het lijnenspel van oude tekeningen, van een landschap, een portret, bloemstilleven of een bosgezicht. Hij baseerde zijn abstracte composities dus op figuratieve voorstellingen. In de tentoonstelling en bijbehorende publicatie wordt deze nieuwe ontdekking verder ontrafeld.

Pablo Picasso, Femme en Corset Lisant un Livre (Lezende vrouw in een corset), 1914-1917, olieverf en zand op doek, 91,76 x 59,69 cm, Triton Foundation.

De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met het MoMA in New York. Bij de tentoonstelling verschijnt een rijk geļllustreerde publicatie (Uitgeverij Thoth, € 22,50, ISBN 978 90 68 68 64 32) Mondriaan Jaar  In 2014 is het precies 70 jaar geleden dat Mondriaan in New York overleed. HetGemeentemuseum Den Haag zal in dit jaar bijzondere aandacht besteden aan Piet Mondriaan, van wie het museum de grootste collectie ter wereld beheert. Het Mondriaan jaar wordt ook internationaal gevierd met een aantal tentoonstellingen, waaronder in het Bucerius Kunstforum in Hamburg (DE), het Turner Contemporary in Margate en Tate Liverpool (UK).

Mondriaan en het kubisme - Parijs 1912-1914

Jubileumtentoonstelling in het kader van het Mondriaan Jaar 25 januari t/m 11 mei 2014 Gemeentemuseum Den Haag