Magisch Afrika: Afrikaanse kunst uit de anonimiteit

Vanaf 25 okt 2014 is de tentoonstelling ‘Magisch Afrika, maskers en beelden uit de Ivoorkust. De kunstenaars ontdekt’ te bezoeken in De Nieuwe Kerk in Amsterdam. In deze internationale tentoonstelling worden ruim tweehonderd Afrikaanse maskers en beelden tentoongesteld. Bijzonder is dat deze kunstwerken ooit anoniem waren, maar nu toegewezen zijn aan bepaalde kunstenaars. Projectleider Vincent Boele spreekt met Online Galerij over deze nieuwe tentoonstelling. Magisch Afrika Magisch Afrika is een tentoonstelling van het Museum Rietberg in Zürich en de Kunst- und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland in Bonn. Daarnaast is de tentoonstelling te zien in De Nieuwe Kerk in Amsterdam en Musée du quai Branly in Parijs. Vincent Boele is conservator tentoonstellingen in De Nieuwe Kerk Amsterdam. “Het concept van de tentoonstelling is gebaseerd op een dertig jarig onderzoek van twee Zwitsers”, aldus Vincent Boele. “Zij hebben, met als uitgangspunt de Ivoorkust, bekeken of verschillende Afrikaanse maskers en beelden die tot dan toe golden als anonieme kunstwerken toegewezen konden worden aan bepaalde kunstenaars.”

Ascher-Meester, Zittende vrouwenfiguur, Ivoorkust, Baule-regio, ca. 1900, Nelson-Atkins Museum of Art, Kansas City. Bron: De Nieuwe Kerk Amsterdam

Toen het onderzoek naar de maskers en beelden begon, leefden een aantal van de kunstenaars nog, van hen konden de namen achterhaald worden. Doordat sommige kunstwerken echter uit de negentiende eeuw kwamen, waren veel van de kunstenaars al overleden. “De onderzoekers zaten met een probleem,” vertelt Boele, “want hoe benoemen we die kunstenaars dan? Toen hebben zij, net zoals dat in de West-Europese kunst gebruikelijk is, noodnamen voor de verschillende kunstenaars verzonnen. Je hebt in de middeleeuwse kunst bijvoorbeeld ‘de Meester van de Virgo inter Virgines’ of ‘de Meester van Alkmaar’, individuele kunstenaars vernoemd naar eigenschappen van hun werk of de plaats van oorsprong. Datzelfde principe is toegepast op een gedeelte van de kunstenaars die tentoongesteld worden in de tentoonstelling Magisch Afrika.”

Sabu bi Boti, Sauli, geel masker, Ivoorkust, centrale Guro-regio, Tibeita, 1975, Museum Rietberg Zürich. Bron: De Nieuwe Kerk Amsterdam

“Als je een archeologisch museum binnengaat en je komt op de afdeling Griekse vaasschilderkunst, dan zie je vitrines vol met Griekse vazen. Dan denk je als bezoeker al snel van: moet ik dit nou allemaal bekijken? Het gevolg hiervan is dus dat de bezoeker dat niet doet, en in vijf minuten door de zaal heen loopt” dit noemt Boele het ‘Griekse vazen-effect’. “Wij willen dat graag voorkomen in onze tentoonstelling. In Zürich en Bonn was het zo dat de bezoekers van deze tentoonstelling vooral naar de beelden en maskers moesten kijken, de informatie over de kunstenaars was een beetje secundair. Wij willen de bezoeker veel meer aan de hand nemen, dit omdat het zeker niet makkelijk is om deze kunst tot je te nemen. Voor een leek zien veel maskers er al snel hetzelfde uit. Wij proberen de informatie over de kunstenaar sterk naar de voorgrond te halen, zodat bezoekers de kenmerken van de verschillende kunstenaars echt leren zien en herkennen. Daarnaast hebben wij bedacht om per kunstenaar één topwerk uit te lichten. Het topwerk komt op ooghoogte te staan en de andere kunstwerken van die kunstenaar worden iets lager uitgestald, om te dienen als een soort steunafbeeldingen. Als je niet zo veel kennis hebt over de Afrikaanse kunst kun je de topwerken bekijken, en dan heb je een tentoonstelling van zo’n 50 à 60 beeldhouwwerken gezien. Als een bezoeker toch meer geïnteresseerd is, dan kan diegene de andere werken ook bekijken. Zo hopen wij de tentoonstelling voor een breed publiek toegankelijk te maken.”

Onbekende meester van de Korhogo-regio, Kponyugu, helmmasker, Ivoorkust, centrale Senufo-regio, begin 20ste eeuw, Museum Rietberg Zürich. Bron: De Nieuwe Kerk Amsterdam

Naast traditionele kunstwerken zijn er bij de tentoonstelling een aantal moderne werken te zien. "Er zijn een vijftal moderne kunstenaars die reageren op de oude kunst", aldus Boele. "Sommige van hen werken in de traditie van die oudere werken, maar toch net iets anders: zo is er een kunstenaar uit de Guro regio die zijn maskers kleurt. Dat werd vroeger niet of nauwelijks gedaan. Andere kunstenaars zetten zich met hun werk juist af tegen de traditionele Afrikaanse kunst. De werken van die moderne kunstenaars staan door de hele tentoonstelling heen. In Zürich en Bonn was deze moderne kunst tentoongesteld, maar wij hebben er juist voor gekozen om deze kunstwerken tussen de voor iedere kunstenaar geschikte regio’s te plaatsen, als een moderne onderbreking en omdat ze met elkaar te maken hebben."

'Magisch Afrika, maskers en beelden uit Ivoorkust. De kunstenaars ontdekt' is van 25 oktober 2014 tot 15 februari 2015 te bezoeken in De Nieuwe Kerk Amsterdam. Ga voor meer informatie naar de website van De Nieuwe Kerk.

TEKST: Sanne Vriens