Jaarlijkse foto-opdracht Rijksmuseum: Carel van Hees fotografeert het onderwijs

Foto-opdracht Rijksmuseum

Sinds 1975 organiseert het Rijksmuseum jaarlijks de tentoonstelling Document Nederland waarvoor een Nederlandse fotograaf wordt gevraagd een actueel maatschappelijk onderwerp centraal te stellen. Carel van Hees (Rotterdam, 1954) werd dit jaar uitgekozen voor de documentaire opdracht. De tentoonstelling opent op 25 maart en is te zien in het Rijksmuseum. Hiernaast heeft Vrij Nederland een selectie van de foto’s gepubliceerd in een speciale uitgave.

  Een jaar lang legde Carel een aspect vast uit het Nederlandse leven: het onderwijs. Hij koos hiervoor de stad Rotterdam. “Alle vormen van onderwijs zijn hier terug te vinden. Alles wat je in het onderwijs tegenkomt, is genadeloos en indringend vastgelegd op zijn onnavolgbare wijze,” aldus Wim Pijbes.  

“Je mag zelf de bladzijden omslaan”

De tentoonstelling zelf bevat ruim 180 foto’s en toont jongeren in het onderwijs. Tussen de foto’s zijn diverse quotes hierover te lezen. De manier waarop de foto’s gepresenteerd zijn, is bijzonder en wijkt af van de gebruikelijke foto-expositie. Wim Pijbes bestempelt het als een interactieve tentoonstelling in de meest conservatieve zin. “Je mag zelf de bladzijden omslaan.” Hiermee lijkt er een verband te worden gelegd met de tentoonstelling en de documentaire fotografie, die vaak te zien is in boek, krant en tijdschrift.

  De vorm van de tentoonstelling is niet slechts illustratief. Het geeft juist een speelse toegang tot het werk. Verschillende combinaties ontstaan met het omslaan van de ‘bladzijden’. De quotes, die niet bij de aangrenzende foto’s lijken te horen, vormen hierdoor mede het beeld. Als toeschouwer ben je zelf ook in beweging. Er wordt je gevraagd iets te doen zoals we vaak van kinderen vragen, geheel in lijn met het onderwerp.  

Overzicht tentoonstelling Document Nederland   “Dat is de kracht van de fotografie en wat mij vrijheid geeft”De foto’s en hun presentatie maken een intieme tentoonstelling, in één zaal van het museum. Er is een diversiteit aan Rotterdamse scholen, leerlingen en leraren zichtbaar. Carel legt uit wat de thema’s in deze serie zijn. “Ik heb veel verschillende leeftijden gefotografeerd; van 4 tot 24, van basisschool tot universiteit. Wat ik daarin tegen gekomen ben, dat weet je ook niet van te voren, is de relatie van docent tot leerling en leerlingen onder elkaar.” Het gevoel en de empathie die een leraar nodig moet hebben, sprak hem erg aan. “Die energie wat die leraar moet hebben. Dat wat je staat te vertellen, dat dat doorkomt. En hoe kan je dat doen? Dit geldt niet alleen voor onderwijs, dit geldt denk ik voor het hele leven: Als jij een energie uitstraalt waardoor je mij het gevoel geeft dat je mij iets wil geven, dan zal ik veel eerder geneigd zijn om naar jou te luisteren.”

Overzicht tentoonstelling Document Nederland   De groepering van de foto’s lijkt willekeurig te zijn. Verschillende scholen hangen door elkaar. Ook wisselt een portret met een groepsfoto of een overzichtsbeeld. “Ik heb het gegroepeerd op beeldrijm, soms op kleur, soms op inhoudelijkheid.” legt Carel uit, “Het kan ook zijn dat er een jongetje van 4 tegenover een jongen van 24 staat en daarom een enorme stap lijkt te nemen in de tijd. Door te zeggen: ‘dat ventje van 4 staat daar ook op.’ Zo ziet het leven eruit, als je er een hap van 20 jaar uit neemt. Je ensceneert dat weer. Dat is de kracht van de fotografie en wat mij vrijheid geeft. Wat dat betreft heb ik dus niet zozeer proberen iets te maken wat dus heel erg logisch is, maar iets wat mensen dus ook weer aan het denken gaat zetten.“

Overzicht tentoonstelling Document Nederland   Document Nederland: Carel van Hees fotografeert het onderwijsis nog tot en met 12 juni 2016 te bezoeken in het Rijksmuseum. Zie ook de bijlage in Vrij NederlandWebsite Carel van Hees  

Omslagfoto: Carel van Hees. Basisschool Oranje Nassau, 4 November 2015