De heksen van Bruegel

presenteert vanaf 19 september 'De heksen van Bruegel': dé tentoonstelling over heksen in de kunst. Eenmalig is een unieke collectie heksenvoorstellingen uit de roerige periode van heksenvervolgingen in de Nederlanden (1450-1700) te zien. Deze tentoonstelling toont dat niemand minder dan Pieter Bruegel aan de wieg staat van de verbeelding van de heks zoals we die nu kennen. Grote Hollandse en Vlaamse meesters uit de zestiende en zeventiende eeuw laten zich door zijn heksbeeld inspireren. De heksen van Bruegel is een reis langs de mooiste en meest indrukwekkende heksenvoorstellingen die in de Nederlanden zijn gemaakt. Van angst naar fantasie, van schrikbeeld tot sprookjesfiguur. Bruegel bedenkt heks met kookpot en bezem Heksen zijn lelijke vrouwen op bezemstelen die tovermiddeltjes maken in een grote pot bij de haard. Dat is het beeld dat wij tegenwoordig hebben van heksen. Minder bekend is dat dit iconische beeld is geschapen door de kunstenaar Pieter Bruegel. Tot in de zestiende eeuw bestond er geen stereotype weergave van de heks. Twee prenten van Pieter Bruegel brengen daar verandering in. Bruegel plaatst de heks op een bezem in nabijheid van een haard met een heksenketel. De weergaloze prenten van Bruegel vormen een bron van inspiratie voor de Hollandse en Vlaamse meesters van die tijd. Tot op de dag van vandaag zien we de heks van Bruegel terugkomen. Zo creëerde Bruegel het iconische heksbeeld dat we nu nog steeds kennen.

Detail uit Jacobus bij de tovenaar, Pieter Bruegel (ontwerper), 1565, Rijksmuseum Amsterdam

Meer dan 150 Hollandse en Vlaamse voorstellingen van heksen zijn bewaard gebleven, een productie die nergens anders ter wereld is geëvenaard. Vanuit heel Europa komt een selectie kwetsbare schilderijen, manuscripten, prenten en tekeningen naar Nederland om het verhaal van De heksen van Bruegel te vertellen. Van zeldzame archiefstukken en handschriften tot de detaillistisch geschilderde sabbatscènes van Frans Francken en David Teniers de Jonge. Absolute hoogtepunten vormen de prenten van Pieter Bruegel: Jacobus bij de tovenaar en Jacobus en de val van de tovenaar (1565).

Jacobus bij de tovenaar, Pieter Bruegel, 1565, Rijksmuseum Amsterdam

De heksen van Bruegel biedt ook inzicht in de omstandigheden waaronder de heksenvoorstellingen tot stand zijn gekomen. Het ontstaan ervan is onlosmakelijk verbonden met de heksenvervolgingen: de eerste processen vonden plaats rond 1430. De tentoonstelling schetst ook de invloed en de gevolgen van het uitsluiten van andersdenkenden voor de samenleving. In de heks werd een collectieve zondebok gevonden.

De heksen van Bruegel is een samenwerkingsproject met Musea Brugge. De tentoonstelling is te zien in Museum Catharijneconvent van 19 september 2015 t/m 31 januari 2016 en reist daarna door naar het Sint-Janshospitaal, waar zij vanaf 25 februari 2016 is te zien. Vertrekpunt is het proefschrift Vrouwen op den besem en derghelijck ghespoock. Pieter Bruegel en de traditie van hekserijvoorstellingen in de Nederlanden tussen 1450 en 1700 van dr. Renilde Vervoort. Zij is gastconservator van de tentoonstelling. Ga voor meer informatie naar de website van Museum Catharijneconvent.