De Geboorte van Zwarte Piet

Het Rijksmuseum toont van 12 november tot en met 6 januari een aantal prenten over het ontstaan van Zwarte Piet vanaf het midden van de 19de eeuw. Met de presentatie 'De geboorte van Zwarte Piet' toont het Rijksmuseum dat de beeldcanon van ‘Sinterklaas en Zwarte Piet’ door de eeuwen heen aan vele veranderingen onderhevig is geweest. Dit gebeurd al vanaf het moment dat Sint Nicolaas voor het eerst in z'n eentje Nederland aandeed. Pas vanaf de eerste helft van de 19de eeuw kreeg de Goedheiligman, in het boekje Sint Nikolaas en zijn knecht, een helper naast zich. De auteur van dit immens populaire werkje, het Amsterdamse schoolhoofd Jan Schenkman, veroorzaakte daarmee een radicale wijziging in het leven van de Sint. Vóór 1850 moest Sinterklaas alles alleen doen, van cadeaus uitdelen tot kinderen in de zak stoppen. Maar daarna kreeg de grote kindervriend een helper, eerst alleen aangeduid met ‘zijn knecht’, pas later met ‘Zwarte Piet’. Daarbij had de 19de-eeuwse Zwarte Piet soms een lichte, soms een getinte en soms een donkere huidskleur. De ene keer was hij vriendelijk, maar zo nu en dan boosaardig en zelfs agressief, karaktertrekken die soms óók aan Sint werden meegegeven. Sint leek bovendien aan het begin van de 19de eeuw meer op een kruisridder, rijdend op een ezel of zwevend op een gevleugeld paard, die kinderen een flink pak rammel kon geven.

Sint Nikolaas en zijn knecht, door J. Schenkman Kleurenlitho’s, uitgave G. Theod. Bom, Amsterdam, 1850 Bruikleen Koninklijke Bibliotheek, Den Haag.

De presentatie 'De Geboorte van Zwarte Piet' is vanaf 12 november 2014 te bezoeken. De presentatie bestaat grotendeels uit 19de-eeuwse prenten uit eigen collectie van het Rijksmuseum. Ga naar de website van het Rijksmuseum voor meer informatie. Klik hier om meer te lezen over Zwarte Piet vanuit een (kunst)historisch perspectief.