Broederliefde tussen Vincent en Theo van Gogh
De grootste ommekeer in het leven van Vincent van Gogh werd in gang gezet door zijn jongere broer Theo. Die raadde Vincent aan kunstenaar te worden. Gaandeweg nam hij ook de rol over van ‘verstandige oudste broer’. Maar waarom bleef Theo Vincent financieren? Was het de vooruitziende blik van de kunsthandelaar? Of toch vooral broederliefde? Met de nieuwe inrichting van het van Gogh museum is nog nooit eerder het verhaal van Vincent van Gogh en zijn tedere broederliefde voor Theo zo verhelderend neergezet. Een absolute mustsee!
Ik heb eigentlijk geen vriend behalve U en als ik beroerd ben zijt gij me altijd in de gedachten - Aan Theo vanuit Den Haag, 22 juli 1883
Brief van Vincent aan zijn broer Theo. Bron: Van Gogh Museum
Allebei in de kunst
Ik ben blij dat we nu beiden in dezelfde zaak zijn. (…) Je moet maar dikwijls naar ’t museum gaan, het is goed dat je ook de oude schilders kent, & als je gelegenheid hebt lees dan over kunst en lees vooral ook de tijdschriften over kunst... Aan Theo vanuit Den Haag, 19 november 1873
Portret Vincent van Gogh. Bron: Van Gogh Museum
Vincent werkte bij kunsthandel Goupil & Cie van 1869 tot aan zijn ontslag in 1876. Eerst in Den Haag, maar later ook in Londen en Parijs. Hij sprak vloeiend Engels en Frans. In zijn brieven gaf Vincent Theo regelmatig advies, op allerlei gebied.Theo ik moet je toch nog eens recommandeeren om pijpen te gaan rooken… Vincent van Gogh
… vindt maar mooi zooveel je kunt, de meesten vinden niet genoeg mooi.─ Vincent van Gogh
Met Theo’s carrière bij Goupil ging het goed. Maar Vincent had steeds minder hart voor de zaak. In 1876 werd hij ontslagen en moest hij op zoek naar ander werk.
wij kwamen teregt tot het besluit dat vooreerst het ons doel moet zijn om eene bepaalde betrekking te vinden en een vak waaraan wij ons geheel kunnen toewijden. Aan Theo vanuit Amsterdam, 3 april 1878
Theo had zijn draai gevonden in de kunsthandel. Vincent besloot prediker te worden. Met zijn toewijding zat het wel goed, maar met zijn carrière wilde het niet lukken.
Vincent van Gogh, Cokesfabriek in de Borinage, 1879
Nu is er in ’t zuiden van Belgie (…) eene streek genaamd Le Borinage alwaar eene eigenaardige bevolking is van arbeiders die in de talrijke steenkolenmijnen werken. (…) Gaarne zou ik wenschen derwaarts te gaan als Evangelist. Aan Theo vanuit Laken in België, circa 13 november 1878
Vincent worstelde met zijn verlangen nuttig te zijn. Na advies van Theo besloot hij uiteindelijk kunstenaar te worden. In zijn brieven schreef hij hem over zijn leerproces en vroeg hij hem om raad:
ik heb er behoefte aan om de tekening van de figuur te bestuderen (…). Wat vind je van de krabbel? Het idee, lijkt je dat goed? Vincent aan Theo vanuit Cuesmes in België, 20 augustus 1880
Krabbel - Vincent van Gogh
Theo stelde voor dat Vincent naar Parijs zou komen. Daar kon hij dan kennismaken met de kleurrijke Franse schilderkunst. Maar eerst wilde Theo op zoek naar een groter appartement. Vincent besloot daar niet op te wachten.
Waarde Theo, Neem me niet kwalijk dat ik rechtstreeks gekomen ben. Ik heb er zo lang over nagedacht en ik geloof dat we op deze manier tijd winnen. Ben in het Louvre vanaf 12 uur of eerder, als je wilt. Antwoord s.v.p. om te laten weten hoe laat je in de Salle Carrée kunt zijn.
Samenleven met Vincent bleek voor Theo niet makkelijk. Volgens hem bestond zijn broer uit twee mensen: de een ‘merveilleus begaafd, fijn en zacht’, de ander ‘eigenlievend en hardvochtig’.
Vincent van Gogh, Gezicht vanuit Theo's appartement, 1887
Samenwonen was vaak lastig, maar uiteindelijk kwam het tussen Vincent en Theo weer goed. Vincent had bewondering voor Theo’s werk als handelaar in moderne kunst en Theo zag dat Vincent groeide in zijn werk.
Begin 1888 had Vincent genoeg gehad van het leven in een grote stad. Hij maakte een treinreis van 750 kilometer naar het zuiden van Frankrijk en liet Theo achter in Parijs:
Tijdens de reis heb ik op zijn minst evenveel aan jou gedacht als aan de nieuwe omgeving die ik zag. Vincent aan Theo vanuit Arles, 21 februari 1888
Het was Vincents droom om in Zuid-Frankrijk een kunstenaarskolonie te stichten. In het gele huis in Arles zou hij samen met andere kunstenaars wonen en werken. Uiteindelijk kwam er maar één: Paul Gauguin. Zijn komst werd gefinancierd door Theo.
Gauguin komt dus, dat zal je leven flink veranderen. Ik hoop dat jouw poging om van je huis een plek te maken waar kunstenaars zich thuis voelen, zal slagen. Theo aan Vincent vanuit Parijs, 19 oktober 1888
Vincent van Gogh, Het gele huis ('De straat'), 1888
Vincent ontving Gauguin met open armen. Het samen werken startte veelbelovend, maar al snel ontstonden er spanningen. Begin december dacht Gauguin er alweer aan om te vertrekken.
Gauguin en ik praten veel over Delacroix, Rembrandt, &c. De discussies zijn uiterst geladen, soms hebben we na afloop een hoofd dat zo leeg is als een elektrische batterij na de ontlading. Vincent aan Theo vanuit Arles, 17 of 18 december 1888
Vincent van Gogh, Portret van Gauguin, 1888
Op de avond van 23 december 1888 raakte Vincent in een psychische crisis. Hij raakte zo in de war, dat hij een stuk van zijn eigen linkeroor afsneed. De volgende ochtend stuurde Gauguin Theo een telegram. Die nam de nachttrein naar Arles om Vincent te bezoeken.
Ik heb Vincent gevonden in het ziekenhuis te Arles. Te groote opgewondenheid heeft aan zijn omgeving doen zien dat hij gedurende de laatste dagen de symptomen van de verschrikkelijkste ziekte, waanzinnigheid, in zich had & eene vlaag van fièvre chaude waarin hij zichzelf met een mes gewond heeft was oorzaak, dat hij naar het hospitaal vervoerd werdt. Is hij voor goed krankzinnig? Theo aan zijn vriendin Jo Bonger vanuit Parijs, 28 december 1888
Kopie door Schuffenecker van Van Goghs
Vincent verliet het ziekenhuis van Arles in januari 1889. De wond aan zijn oor genas, maar zijn geestelijke gezondheid bleef wankel. Daardoor belandde hij opnieuw in het ziekenhuis. Uit angst voor een nieuwe crisis liet hij zich in mei opnemen in de psychiatrische inrichting Saint-Paul-de-Mausole in Saint-Rémy.
Het stemt me verdrietig dat je nog steeds niet helemaal in orde bent. Hoewel niets in je brief geesteszwakte verraadt, integendeel, maar het feit dat jij het noodzakelijk acht om in een inrichting te gaan is al ernstig genoeg. Theo aan Vincent vanuit Parijs, 24 april 1889
Intussen ontstond in de Parijse kunstwereld aarzelend waardering voor Vincents werk. Theo had tien schilderijen ingestuurd voor de Salon des Indépendants − de jaarlijkse expositie als reactie op de academische Salon.
Wat had ik het fijn gevonden als je erbij was geweest op de tentoonstelling van de Indépendants. (…) Je schilderijen hangen mooi en doen het heel goed. Velen hebben me gevraagd je hun complimenten over te brengen. Theo aan Vincent vanuit Parijs, 19 maart 1890
In mei 1890 verliet Vincent de inrichting in Saint-Rémy. Hij reisde naar het kunstenaarsdorp Auvers-sur-Oise, vlakbij Parijs. Onderweg ging hij langs bij Theo en Jo en zijn nieuwe neefje Vincent Willem. Eind januari 1890 kregen Theo en Jo een zoontje. Ze vernoemden de baby naar zijn oom: Vincent Willem van Gogh. Het nieuws maakte Vincent intens gelukkig. Hij schilderde een groot doek voor zijn neefje: amandeltakken tegen een felblauwe hemel. Een vroegbloeiende boom als symbool van nieuw leven.
Vincent van Gogh, Amandelbloesem, 1890
Dan troonde Theo hem mee naar de slaapkamer, waar het wiegje stond van onze kleine jongen, die naar Vincent genoemd was; zwijgend keken de beide broers naar het rustig slapende kindje − zij hadden beide tranen in de ogen. Jo van Gogh-Bonger in Brieven aan zijn broeder, 1914
Alles leek ten goede te keren. Vincent genoot van het tekenen en schilderen in de natuur rond Auvers. Hij genoot óók van een bezoek van Theo, Jo en de kleine Vincent Willem, in juni 1890. Begin juli 1890 ging Vincent nog één keer bij Theo en Jo op bezoek in Parijs. Verslagen keerde hij terug. Theo had problemen op zijn werk en wilde een eigen kunsthandel opzetten. Een gewaagd plan, dat ook gevolgen zou hebben voor Vincents financiële situatie.
Vincent van Gogh, Korenveld onder onweerslucht, 1890
Weer terug hier voelde ook ik me nog erg terneergeslagen en bleef de storm die jullie bedreigt, ook op mij drukken. Wat te doen? (…) Ik was bang – niet heel erg – maar toch wel een beetje – dat ik een bedreiging voor jullie vormde omdat ik op jullie kosten leef – maar de brief van Jo is voor mij het levende bewijs dat jullie heel goed beseffen dat ik van mijn kant net zo hard werk en ploeter als jullie. Vincent aan Theo, ca. 10 juli 1890
Op 27 juli 1890 schoot Vincent zichzelf met een pistool in de borst. Na het bericht van Vincents zelfmoordpoging reisde Theo onmiddellijk af naar Auvers. In de Auberge Ravoux zat hij aan het sterfbed van zijn broer.
(…) en toen was het gedaan. (…) Ik mis hem zoo, het is alsof alles aan hem doet denken. Theo aan Jo, 1 augustus 1890
Theo overleed begin 1891 in Utrecht, een half jaar na Vincent. In 1914 bracht zijn vrouw Jo een boek uit met de brieven van Vincent aan Theo. In hetzelfde jaar liet ze Theo herbegraven. Bron: Van Gogh Museum
