Betalen voor arbeid lijkt heel normaal, behalve aan de kunstenaar

Ik ben te gast bij het debat ‘Wie betaalt de kunstenaar?‘ door Platform BK bij Casco. Deze avond staat in het teken van de recente onderzoeken naar het inkomen in de sector beeldende kunst, wat schokkend laag blijkt te zijn.   Sinds 2011 wordt er flink bezuinigd op kunst en cultuur door het Rijk. Hierdoor hebben we in de afgelopen jaren veel culturele instellingen zien sluiten. Ook voor de zelfstandigen in de kunst is het een moeilijk(er) bestaan geworden. Juist nu het extra belangrijk is dat de kunstenaar betaalt wordt voor de arbeid die hij verricht, komt er aan het licht dat dit vaak niet gebeurd. Dit heeft een discussie opgeroepen die startte met een artikel in NRC door Lucette ter Borg. Zij schreef in mei 2014 een artikel over de onderbetaling van musea aan hedendaagse kunstenaars. Steven ten Thije (Van Abbemuseum) gaf een van de vele reacties hierop. Er zijn onderzoeken gedaan naar het inkomen van kunstenaars door BKNL en SER, de resultaten zijn niet mis: Er zijn weinig afspraken over de betaling van kunstenaars, kunstenaars worden onderbetaalt en hebben een laag inkomen tegenover het gemiddelde in andere sectors. Hierop riep Platform BK de kunstsector op zelf het heft in handen te nemen en het debat open te gooien: Wie betaalt de kunstenaar?   Voor deze discussie is een panel van professionals in de culturele sector uitgenodigd; Kunstenaar Ad de Jong, kunstenaar Janneke van der Putten, freelance curator Ella Derksen, curator Steven ten Thije (Van Abbemuseum) en directeur Irene de Craen (Hotel Maria Kapel). Hoe relevant deze vraagstelling is blijkt al uit het bezoekersaantal wat zo groot is dat er mensen op de grond zitten en in de gang staan om er maar bij te kunnen zijn. Er ontstaan heftige discussies over de verantwoordelijkheden van de kunstenaar, het museum en de overheid. Niemand lijkt het normaal te vinden dat de kunstenaar niet betaalt wordt, maar een oplossing of oorzaak is niet de uitkomst van deze discussie.   Volgens Steven ten Thije is het heel normaal dat je betaalt voor arbeid, dus ook de kunstenaar. Het probleem lijkt te zijn dat musea niet altijd werk aankopen van de kunstenaar die exposeert. Hierdoor heeft de kunstenaar dus geen inkomen uit het werk of de ‘exposure’ die het krijgt. Maar er wordt ook niet betaalt voor de uren die de kunstenaar steekt in het maken van het werk voor de tentoonstelling en het opbouwen hiervan. Ella Derksen voegt eraan toe dat beginnende kunstenaars vaak niet eens zichzelf in budgetteren bij een projectvoorstel. De panelleden zeggen zelf wel de kunstenaars waarmee ze werken een honorarium te betalen. Een loon is het echter niet te noemen, we spreken van een symbolisch bedrag. Het probleem is dat dit vrij te interpreteren valt, de reden dat we hier vanavond zijn. Een pleidooi voor de eigen verantwoordelijkheid van de kunstenaar komt uit het publiek naar voren. Kunstenaars zouden niet moeten exposeren zonder hier iets financieel tegenover te krijgen. Ook hier zijn tegenargumenten voor te noemen. ‘De kunstenaar is dus altijd de lul!’ reageert Ad de Jong. Als beginnend kunstenaar kun je het je niet altijd veroorloven om je werk dan maar niet te tonen. Exposeren is een belangrijk onderdeel van de kunstenaars praktijk en jouw plaats wordt makkelijk ingevuld door een ander.   Het feit dat de kunstenaars die vanavond aanwezig zijn kenbaar durven te maken dat zij maar moeizaam rond kunnen komen, lijkt een erg goede eerste stap. Alle nieuwsberichten van de afgelopen weken wekken immers grote verbazing op zoals te zien in de reacties. Men schrikt ervan dat de zzp’er in de kunst amper een inkomen bij elkaar geschraapt krijgt. De bezuinigingen van een slordige 200 miljoen lijkt achteraf een grotere deuk te maken in deze sector dan, schijnbaar, van te voren gedacht. Misschien dat een stukje extra ‘awareness’ voor de onderbetaalde kunstenaar deze sector kan behoeden voor meer bezuinigingen. Een open kaart van kunstenaars, instellingen en fondsen zou een beter beeld geven van de manier waarop er geld verdient wordt in de kunst en waarom kunstenaars zo vaak gratis moeten werken.   Afbeelding: © PBK 2016, Merel Barends