In het jubileumjaar 2015 (200 jaar de Slag bij Waterloo) zal in de Hermitage Amsterdam de tentoonstelling Alexander, Napoleon en Joséphine te zien zijn. De tentoonstelling zal een kijk geven op de band tussen de keizers, en hun respectievelijke fascinatie en liefde voor de betoverende Joséphine.

Alexander, Napoleon en Joséphine

Vriend, Vijand en Rivaal

“Het is volgend jaar tweehonderd jaar geleden dat de Slag bij Waterloo plaatsvond” zegt Vincent Boele, conservator tentoonstellingen in de Hermitage Amsterdam. De tentoonstelling begint bij de vriendschap tussen de twee heersers en eindigt in hevige rivaliteit, met op de achtergrond Joséphine de Beauharnais. In de tentoonstelling maak je een reis terug in de tijd, door het onstuimige Europa van de vroege negentiende eeuw met al haar veldslagen, conflicten en intriges.  Vriend “Alexander en Napoleon hadden een bijzondere band met elkaar vanaf het moment dat ze elkaar ontmoetten op een vlot in Tilsit en vrede sloten in 1807. Het leek soms alsof het meer was dan alleen een hechte vriendschap. Ze keken ongelofelijk tegen elkaar op, er was sprake van een enorm wederzijds respect. Napoleon had het gebracht tot keizer van Frankrijk en Alexander was de tsaar van het grootste rijk ter wereld”. De tentoonstelling begint bij hun eerste ontmoeting, de bezoeker stapt een Malmaisonachtige setting binnen (het bescheiden en elegante privé paleis van Napoleon en Joséphine). De schilderijen en gravures die hier te zien zijn, zijn gewijd aan de Franse keizer en zijn vrouw en de Vrede van Tilsit.  Vijand Na de vrede die zij met elkaar hadden gesloten ontstond er na enige tijd toch een conflict, vooral op handelsgebied en was er van vrede niet veel meer over. Napoleon verklaart uiteindelijk op 22 juni 1812 de oorlog aan tsaar Alexander en valt met zijn leger van een half miljoen soldaten het gigantische Rusland binnen. Zijn leger noemt hij La Grande Armeé, het grote leger. Het leger bestaat uit manschappen uit verschillende Europese landen, waaronder ook Nederland. “De grote zaal zal merendeel in het teken staan van de Frans-Russische veldslagen, deze worden weergegeven aan de hand van vier reusachtige schilderijen, door de Duits-Russische schilder Peter van Hess gemaakt in het midden van de 19e eeuw. Alle vier laten ze een bepaalde scène zien uit de oorlog, een van deze schilderijen toont bijvoorbeeld de vluchtende burgerbevolking en een ander laat een sterke confrontatie tussen de twee legers zien. Door middel van uniformen, geweren, zwaarden en schetsen wordt er een heuse sensationele beleving gecreëerd, bijna alsof je de geweersalvo’s hoort klinken en de paarden nog hoort hinniken”.  Rivaal “Na de gruwel van de veldslagen in de grote zaal is boven aan de trap de paleiskamer die is gewijd aan Alexander. Deze zaal vertelt het verhaal van Alexanders jeugd als tsarenzoon en zijn rol als tsaar in het conflict met Frankrijk. Door de plaatsing van deze zaal op het niveau nvan de tweede verdiepingkijkt Alexander als grote triomfator uit over het slagveld in de grote zaal, en is daarme letterlijk en figuurlijk een overwinnaar. Na de verbanning van Napoleon naar het eiland Elba wordt tsaar Alexander in 1814 in Parijs binnengehaald als de “bevrijder van Europa”. Dit moment wordt wel gezien als de opmaat tot de val die uiteindelijk zal plaatsvinden in 1815 bij Waterloo”.  Joséphine en haar collectie Naast de machtsstrijd is er nog een hele andere bepalende factor in de bewogen relatie tussen Alexander en Napoleon, namelijk Joséphine de Beauharnais, de Keizerin van Frankrijk en eerste vrouw van Napoleon. Omdat haar huwelijk met Napoleon kinderloos blijft, scheiden de twee. Napoleon blijft echter zijn hele leven van haar houden en schrijft haar talloze brieven, ook vanaf het slagveld in Rusland. In 1814 leert Alexander I in Parijs de charmante keizerin kennen. Na zijn eerste bezoek aan haar in Chateau Malmaison is hij direct van haar gecharmeerd. “Joséphine was in het bezit van een exclusieve kunstcollectie met bijzondere schilderijen en beeldhouwwerken die zij in de loop van haar leven heeft verzameld. Veel van deze objecten zijn in haar bezit gekomen dankzij Napoleon’. De beroemde Gonzaga Camee kreeg zij van de Paus in Rome tijdens een bezoek van Napoleon aan deze stad. Een deel van deze collectie komt speciaal voor deze tentoonstelling uit de Hermitage in St.Petersburg naar Amsterdam”.

De Gonzaga Camee uit de 4de eeuw voor Christus is een van de bijzonderste in zijn soort en toont Alexander de Grote met zijn moeder Olympias, althans dat dacht men in de tijd van Joséphine. De Russische tsaar bezoekt Malmaison regelmatig en biedt bescherming aan Joséphine. Als dank geeft zij hem de Camee, mede omdat ze beiden naar de naam Alexander luisteren. Dit moment staat volgens velen symbool als de overwinning van het Russische rijk op het Franse rijk. Kort na deze gebeurtenis geeft Joséphine een bal in het kasteel van St. Leu waar ze de hele nacht danst met Alexander en door de paleistuinen struint met hem. Vijf dagen later overlijdt zij aan de gevolgen van een longontsteking, hoogstwaarschijnlijk die bewuste avond opgelopen. Alexander zorgt ervoor dat een deel van de collectie van Joséphine terechtkomt in zijn Winterpaleis in St.-Petersburg, als eerbetoon aan haar en haar familie. Een romantisch en tegelijkertijd tragisch einde van een heftige Russisch-Franse geschiedenis.

Alexander, Napoleon en Joséphine

Voor meer informatie hermitage.nl De tentoonstelling is te zien vanaf 28 maart 2015 t/m 18 oktober 2015 in de Hermitage Amsterdam   Tekst Cleo Bouwman